سرطان پستان از شايعترين انواع سرطانها در بين زنان بوده و اولين علت مرگ و مير ناشي از سرطان در زنان به شمار ميرود.
غربالگري (Screening) سيستماتيك جامعه زنان بوسيله دستگاههاي ماموگرافي و تشخيص زود هنگام سرطان پستان در مراحل اوليه ميتواند علاوه بر افزايش شانس زنده ماندن بيمار، اثرات منفي جانبي ناشي از درمانهاي لازم را نيز كاهش دهد. اين نتايج تنها در صورتي قابل دسترسي خواهد بود كه كيفيت خدمات ارائه شده به بهترين شكل ممكن باشد به همين دليل اطمينان از كيفيت اين خدمات به منظور حصول بهترين نتيجه هميشه يكي از چالشهاي پيش رو در تشخيص سرطان پستان (به خصوص در طرح غربالگري) بوده است.از اينرو انجمن سرطان پستان اروپا با كمك دانشمندان، متخصصين و ... اقدام به تدوين و پياده سازي استانداردها و دستورالعملهاي جامعي در اين خصوص نمودند تا جامعه زنان خدمات سطح بالاي مشابهي براي تشخيص سرطان پستان بهوسيله دستگاه ماموگرافي در كل اروپا دريافت كنند.
تاريخچه
براي اولين بار در سال 1986 كميته مبارزه با سرطان اتحاديه اروپا، سرطان پستان را به صورت جدي در برنامه كار خود قرارداد. در همان سالها نيز شواهد حاكي از آن بود كه تشخيص سرطان پستان در مراحل اوليه و طرح غربالگري بهوسيله دستگاه ماموگرافي حداقل در زنان 50 سال به بالا ميتواند در كاهش نرخ مرگ و مير ناشي از اين سرطان تاثير بسزايي داشته باشد.ولي در طرح غربالگري موارد زيادي وجود داشت كه سرطان پستان، تشخيص داده نميشد (Flase Negative) و يا در مواردي به اشتباه زنان سالم را داراي سرطان پستان تشخيص ميداد (False Positive) كه اين امر باعث نارضايتي اين گروه از زنان به دليل استرس ناشي از اين امر و هزينههاي جانبي به دليل آزمايشات بيشتر شده بود. بنابراين يافتن راهكاري جهت ايجاد تعادل بين دقت و حساسيت دستگاه ماموگرافي در اين طرح به منظور كاهش تشخيصهاي False Positiveو False Negative ضروري به نظر ميرسيد.
به همين دليل اولين نسخه از "دستور العملهاي اروپايي جهت اطمينان از كيفيت ماموگرافي (European Guidelines for QualityAssurancein Mammography)" در سال 1992 منتشر شد. در سالهاي بعد، تغيير تكنيكهاي ماموگرافي و روشهاي مرسوم موجب انتشار ويرايشهاي دوم و سوم از دستورالعمل فوق شد.در نهايت در سال 2005 پارلمان اروپا از انجمن سرطان پستان اروپا درخواست ويرايش جديد از دستورالعمل مذكور را كرد و سازمان European Reference Organization for Quality
EUREF Assured Breast Screening and Diagnostic به عنوان سازمان هماهنگ كننده و ويرايش كننده دستورالعملها از موقعيت ايجاد شده نهايت استفاده را كرد و نسخه چهارم دستورالعمل و استاندارد مذكور را با در نظر گرفتن جنبههاي بيشتر تشخيصي و مراقبتي سرطان پستان ارانه كرد و همچنين يك فصل جديد در خصوص ويژگيهاي دستگاه ماموگرافي ديجيتال به آن اضافه كرد (در حال حاضر نسخه چهارم از طريق وب سايتwww.euref.org >http://www.euref.org< قابل دسترسي و دانلود است.)
لازم بهذكر است اين دستورالعمل براساس دانش و تجربه انجمن سرطان پستان اروپا و 200 متخصـص از 18 كشـور عضـو اتحـاديـه اروپـا به علاوه كشورهايي نظير نروژ، سوئيس، كانادا و آمريكا بهدست آمده است.
استانداردها و دستورالعملهاي EUREF
دستـورالعمـلهـاي EUREF شـامـل مجمـوعـهاي از استـانـداردها و راهبردها جهت موفقيت هر چه بيشتر تشخيص سرطان پستان در مـراحـل اوليـه در مـراكـز غـربـالگري سرطان پـسـتــان و يــا ســايــر مــراكـز تشخيصـي اسـت تـا بدينوسيله ميزان مرگ و مير ناشي از اين بيماري و هـمـچـنـيـن اثـرات مـنـفي جانبي آن به حداقل مـمـكـن رسيده و كليه افراد امكان دسترسي به خدمات مشابه سطح بالايي در اين زمينه را داشته باشند.
ايـــن مــجــمـــوعـــه دســتـــورالــعـمــلهــا شــامــل قـسـمـتهـاي مختلفي است كه برخي از آنها عبارتند از :
دسـتـورالـعـمـلهاي اپيدميولوژيك جهت تضمين كيفيت در تشخيص سرطان پستان
پـروتـكـل اروپـايـي جـهـت كـنـتـرل كـيـفيت دستگاههاي ماموگرافي از جنبههاي تكنيكي و فيزيكي
دسـتـورالـعملهايي جهت ارتباط صحيح بـيــن رشـتــههــاي مـخـتـلــف نـظـيــر راديــولـوژي، جــراحـي، پـاتـولـوژي و ... بـه منظـور تشخيـص صحيح بيماريهاي پستان
دسـتــورالـعـمــلهــايــي جـهـت اطـمـيـنـان از كيفيت جراحي و ...
دستورالعملهاي استاندارد EUREF براي دستگاه ماموگرافي
يكي از مهمترين شروط لازم براي تشخيص صحيح سرطان و موفقيت در آن كيفيت دستگاه مـامـوگرافي است. زيرا يك تصوير ماموگرافي بـايـد حـاوي اطـلاعـات تشخيصـي كافي جهت تعيين سرطان پستان با استفاده از كمترين ميزان دوز ممكن باشد بنابراين به عنوان اولين گام در طرح تشخيص سرطان پستان در مراحل اوليه و پـروژه غـربـالگـري بـايـد از كيفيـت دستگاههاي ماموگرافي مورد استفاده، اطمينان حاصل كرد و ايـن مسئلـه از اهميـت بسيـار بـالايـي بـرخوردار اســت. چــرا كـه در صـورت عـدم بـرخـورداري دسـتـگـاههـاي مـامـوگـرافي از كيفيت موردنظر، سـايـر دسـتـورالعملها و استانداردهاي در نظر گــرفـتـه شـده جـهـت چـگـونـگـي انـجـام گـرافـي، بــررســي گــرافــيهــاي انجـام شـده و تشخيـص بـيـمـاري و سـايـر مراحل مرتبط با پيگيريهاي ثـانويه بر مبناي صحيحي پايه گذاري نخواهد شد و نتايج مطلوبي بهدست نخواهد آمد.فصل دوم از دستورالعمل استاندارد EUREF به بحث در مورد حداقل هاي دستگاه ماموگرافي و چگونگي كنترل كيفيت اين دستگاه پرداخته است . هدف از اين بخش بيان روش انجام تست هاي پايه و مورد نياز جهت بررسي دستگاه ماموگرافي ، چگونگي انـدازه گيـري دوز اشعـه و زمـان صحيـح انجـام هر يك از اين موارد است. انجام اين دسـتــورالعمـلهـا بـه منظـور اطمينـان از كيفيـت بـالاي دستگـاه مـامـوگـرافـي در سطـح كـشـورهـاي عـضـو اتـحـاديـه اروپـا الزامي است.تشخيص سرطان پستان و غربالگري بـوسـيله ماموگرافي حتما بايد توسط دستگاه ماموگرافي مدرن صورت گيرد. بحث كنترل كيفيت ماموگرافي در دستورالعمل EUREF با در نظر گرفتن مشخصات فني دستگاه ماموگرافي در زمان خريد و انتخاب دستگاه مناسب آغاز ميشود به نحوي كه دستگاه انتخابي بايد حداقل استانداردهاي ذكر شده در اين دستورالعمل را دارا باشد.
همچنين بر اساس استاندارد EUREF پس از خريد دستگاه قبل از آنكه دستگاه بصورت كلينيكي مورد استفاده قرار گيرد مجددا بايد مورد آزمايش قرار گيرد تا از صحت عملكرد آن و مطابقت با استانداردهاي تعريف شده اطمينان حاصل گردد. پس از آن تنظيمات دستگاه بايد به نحوي انجام پذيرد كه از نظر عملكرد، بالاتر از مينيموم سطح تعريف شده در استاندارد و در بالاترين سطح كيفي ممكن خود شروع بهكار نمايد.
رعايت اين استاندارد و دستورالعمل ميبايست اهداف زير را گارانتي و تضمين كند:
1)تصويري كه در اختيار راديولوژيست قرار ميگيرد بايد داراي بيشترين اطلاعات تشخيصي قابل دستيابي باشد. اين تصوير بايد حداقل شامل سطح قابل قبول تعريف شدهاي از اطلاعات باشد كه براي تشخيص كوچكترين ضايعه در پستان لازم است (16260)CEC Document EUR
2)كيفيت تصوير در مقايسه با ساير مراكزي كه كار تشخيصي انجام ميدهند ثابت و بدون تغيير باشد.
3)دوز دريـافـتـي پـسـتـان جهت بهدست آوردن تصويري قابل قبول با مشخصات مذكور تا حد امكان پايين باشد. (As Low As Reasonably Achievable)
براي رسيدن به اهداف مذكور بايد اندازه گيريهاي )Quality Control( QC صورت پذيرد. هر اندازهگيري بايد از پروتكل QC مشخصي پيروي كند كه در استاندارد EUREF ، بخش پروتكل اروپايي كنترل كيفيت دستگاه ماموگرافيThe European Protocol for Quality
Control of the Physical and Technical Aspects of Mammography دستورالعملهاي لازم جهت كنترل كيفيت دستگاه ماموگرافي را بيان ميكند.
از آنجائيكه كيفيت تصوير و دوز دريافتي بيمار رابطه مستقيمي با دستگاه ماموگرافي دارد بررسي پارامترهاي فيزيكي و تكنيكي دستگاه ماموگرافي و اجزاي مختلف آن براساس استاندارد EUREF ضروري است.
از جمله اين اجزاء و پارامترها ميتوان به موارد زيل اشاره كرد:
مولد اشعه ايكس و سيستم كنترل اكسپوز : اين قسمت كه خود به بخشهاي ديگري نظير منبع اشعه ايكس ، ولتاژ تيوب و كيفيت اشعه ، سيستم AEC و .... تقسيم ميشود بطور كلي به بررسي اندازه نقطه كانوني تيوب )Focal spot size( ، خروجي تيوب و ميزان نشتي آن ، كيفيت اشعه ايكس ، ولتاژ تيوب، جنس آن و نحوه فيلتر كردن و سيستم كنترل اتوماتيك پرتودهي ميپردازد.
دتكتور گيرنده تصوير (فلت پنل :) اين قسمت با در نظر گرفتن خروجي هاي فـلت پنل، مشخصات آن با مشخصات اعلامي توسط كمپاني سازنده مطابقت داده ميشود و همچنين پايداري و هماهنگي فلت پنل بررسي ميگردد.
كيفيت تصوير : در اين قسمت كيفيت تصوير توسط اندازه گيري MTF دتكتور ، طيف نويز آن ، زمان اكسپوز و تاثير باقيمانده تصوير قبل بر روي تصوير جاري (Ghost Image) مورد بررسي قرار ميگيرد.
نحـوه نمـايـش تصـاويـر (Image Presentation) : در اين قسمت به بررسي روشهاي نـمــايـش تـصـويـر و اسـتـانـداردهـاي لازم هـر يـك ميپردازد كه اين استانداردها شامل مانيتورهاي تشخيصي پزشكي و پرينترها است.
لازم بـه ذكـر اسـت مـوارد فـوق به تفصيل در ويرايش چهارم دستور العمل EUREF از صفحه 61 الي 165 توضيح داده شده است .
th-edition-guidlines4www.euref.org/downloads/
نتيجه گيري سرطان پستان به دليل شيوع بالاي آن يكي از چالشهاي مهم جوامع مختلف به شمار ميآيد و از آنجـايـي كه در صورت تشخيص به موقع كاملاً قابل درمان است حساسيت هاي بسيار زيـــادي نـسـبــت بــه ايـجــاد روشهــايــي جـهــت پيشگيري و تشخيص صحيح آن در مراحل اوليه بوجود آمده است.
بـه همين علت در كشورهاي عضو اتحاديه اروپا انجام دستورالعمل و استاندارد EUREF در كليـه مـراحل تشخيص و درمان سرطان پستان ضــروري اســت بــه خـصـوص در مـورد خـريـد دسـتـگــاه مــامــوگــرافــي بــه عـنــوان ركــن اصـلـي تشخيص اين سرطان رعايت استاندارد EUREF و مـطــابـقــت بــا پــارامـتــرهـاي ذكـر شـده در ايـن اسـتـانـدارد عـلاوه بـر اسـتـانـداردهـايـي نظير CE كاملا الزامي است تا مرگ و مير ناشي از اين سرطان بيش ازپيش كاهش يافته و كليه افراد به خـدمات سطح بالاي مشابهي دسترسي داشته باشند.با توجه به گسترش اين بيماري در ايران نـيــز امـيـد اسـت بـا اسـتـفـاده از تـجـربـيـات سـايـر كــشـــورهـــا در ايـــن زمـيـنـــه و در نـظـــر گـــرفـتـــن استانداردهايي نظير EUREF خدمات با كيفيت مـشـابـهـي در سـراسـر ايران به جامعه زنان ارائه گردد و بيش از پيش شاهد كاهش نرخ مرگ و مير ناشي از اين بيماري در كشور باشيم.
موضوعات مرتبط:
مهندسی پزشکی،
تصویربرداری پزشکی